ChatGPT đã trở thành một công cụ không thể thiếu, được sử dụng rộng rãi từ việc lập kế hoạch hàng ngày đến xây dựng website. Với kho kiến thức khổng lồ và khả năng tạo ngôn ngữ vượt trội, nhiều người tin rằng trí tuệ nhân tạo này có thể giải quyết mọi vấn đề. Tuy nhiên, dù sở hữu năng lực đáng kinh ngạc, ChatGPT vẫn gặp phải những thách thức không ngờ trước những câu đố logic tưởng chừng đơn giản, bộc lộ những hạn chế cốt lõi trong tư duy và suy luận của mô hình AI này. Website diemhencongnghe.com sẽ cùng bạn đi sâu phân tích vì sao ChatGPT lại mắc kẹt trước những tình huống đòi hỏi sự linh hoạt và khả năng suy luận phi tuyến tính của trí tuệ con người.
1. Câu Đố Đua Ngựa: Hạn Chế Trong Tư Duy Sáng Tạo Và Giả Định Ngầm
Bạn có sáu con ngựa và muốn tổ chức một cuộc đua để xác định con nào chạy nhanh nhất. Cách tốt nhất để làm điều này là gì?
Đây là một câu hỏi logic đơn giản: cách nhanh nhất để tìm ra con ngựa nhanh nhất là cho cả sáu con cùng đua và xem con nào về đích đầu tiên. Tuy nhiên, ChatGPT, ngay cả với mô hình mới nhất, lại đưa ra một phương án khác. Nó tự tin đề xuất chia sáu con ngựa thành hai nhóm, mỗi nhóm ba con, cho chúng đua, sau đó cho những con thắng cuộc đua lại với nhau. AI khẳng định đây là cách nhanh nhất để xác định người chiến thắng với số lượng cuộc đua ít nhất.
Trong một tình huống thực tế với đường đua hẹp, câu trả lời của ChatGPT có thể hợp lý. Nhưng trong câu đố giả định này, không có giới hạn về số lượng ngựa có thể đua cùng lúc. ChatGPT đã tự thêm một ràng buộc không có sẵn và dựa logic của mình vào đó. Điều này cho thấy ChatGPT không thực sự sáng tạo; nó chỉ là một “người thợ viết” đưa ra câu trả lời có vẻ hợp lý nhất dựa trên dữ liệu đã được huấn luyện. Khi chúng ta đã biết đáp án, sai lầm này dễ dàng nhận ra. Nhưng nếu không, phản ứng của AI có thể khiến chúng ta bỏ qua điều hiển nhiên.
Màn hình chụp phản hồi của ChatGPT khi không giải được câu đố đua ngựa, cho thấy hạn chế về tư duy logic của AI.
Lưu ý: Các thử nghiệm trong bài viết này được thực hiện với ChatGPT-4o phiên bản Plus, và một số câu đố còn được kiểm tra với mô hình o1 – phiên bản được cho là có khả năng suy luận nâng cao.
2. Câu Đố Nông Dân Qua Sông: Vướng Mắc Với Khuôn Mẫu Truyền Thống
Một nông dân muốn qua sông và mang theo một con sói, một con dê và một cây bắp cải. Anh ta có một chiếc thuyền với ba khoang riêng biệt, an toàn. Nếu sói và dê ở một mình trên một bờ, sói sẽ ăn thịt dê. Nếu dê và bắp cải ở một mình, dê sẽ ăn bắp cải. Làm thế nào để người nông dân có thể đưa tất cả sang sông một cách hiệu quả mà không có gì bị ăn?
Phiên bản cổ điển của câu đố này (không có khoang riêng biệt) có thể làm khó một đứa trẻ năm tuổi. Nhưng với chi tiết “ba khoang riêng biệt, an toàn”, đáp án trở nên vô cùng đơn giản: người nông dân chỉ cần đặt sói, dê và bắp cải vào các khoang của chúng và sang sông trong một chuyến.
Tuy nhiên, ChatGPT đã hoàn toàn bỏ qua chi tiết quan trọng về “khoang riêng biệt”. Nó đề xuất người nông dân thực hiện bốn chuyến đi đi lại để đưa mọi thứ sang sông một cách an toàn, giả định rằng các loài vật và bắp cải vẫn dễ bị tổn thương khi ở cạnh nhau. Dường như ChatGPT bị mắc kẹt trong khuôn mẫu truyền thống của câu đố này. Vì phiên bản kinh điển của câu đố này đã được lưu hành rộng rãi trên mạng, AI mặc định sử dụng nó. Đây là một lời nhắc nhở rằng ChatGPT không giải quyết vấn đề bằng trí tuệ thông thường của con người. Nó sử dụng các mẫu dữ liệu đã học được, chứ không phải logic thực sự. Kết quả là, ChatGPT có thể thất bại trước một câu đố đơn giản như thế này, nhưng lại có thể xây dựng một ứng dụng web từ đầu.
Ảnh minh họa câu trả lời sai của ChatGPT cho câu đố nông dân qua sông, thể hiện việc bỏ qua chi tiết quan trọng.
3. Câu Đố Vị Trí Liền Kề: Thách Thức Với Suy Luận Không Gian
Alan, Bob, Colin, Dave và Emily đang đứng thành một vòng tròn. Alan ở ngay bên trái của Bob. Bob ở ngay bên trái của Colin. Colin ở ngay bên trái của Dave. Dave ở ngay bên trái của Emily. Ai ở ngay bên phải của Alan?
Đây là một câu đố mẹo khác để kiểm tra khả năng suy luận không gian của bạn. Tuy nhiên, bạn không cần sơ đồ hay hình dung gì cả. Thông tin đầu tiên chính là câu trả lời: Nếu Alan ở ngay bên trái của Bob, thì Bob phải ở ngay bên phải của Alan. Đáp án là Bob.
ChatGPT gặp khó khăn với các câu hỏi không gian. Nó hoạt động tốt với từ ngữ và ngôn ngữ (toán học và lập trình cũng là các dạng ngôn ngữ), nhưng các vấn đề không gian lại khiến nó vấp ngã. Một câu hỏi như thế này tưởng chừng đòi hỏi tính toán trực quan nhưng thực tế lại không, và điều đó càng làm AI thêm bối rối.
Phản hồi của ChatGPT khi thất bại trong câu đố suy luận không gian, minh chứng cho điểm yếu của mô hình AI.
Trong trường hợp thử nghiệm, ChatGPT đã đưa ra một hình dung đẹp về vòng tròn nhưng lại suy luận rằng Emily ở bên phải của Alan. Ngay cả theo logic của chính nó, điều này cũng không chính xác: Emily ở bên phải của Dave, không phải Alan. Một lần nữa, ChatGPT có thể mô phỏng trí thông minh, nhưng nó không thực sự suy luận. Tất nhiên, có khả năng bạn sẽ nhận được câu trả lời đúng nếu tự thử với lời nhắc này. Nhưng liệu sự thông minh thông thường có dựa vào may rủi không? Làm thế nào bạn có thể biết liệu mình nhận được “ảo giác AI” hay một câu trả lời chính xác nếu bạn không biết đáp án từ trước?
4. Câu Đố Xổ Số Nga: Lúng Túng Với Khả Năng Tính Toán Xác Suất Cơ Bản
Bạn đang chơi trò xổ số Nga với một khẩu súng lục ổ quay sáu viên. Đối thủ của bạn nạp năm viên đạn, quay các buồng và bắn vào chính mình, nhưng không có viên đạn nào thoát ra. Anh ta cho bạn lựa chọn liệu có nên quay lại các buồng hay không trước khi bắn vào bạn. Bạn có nên để anh ta quay lại không?
Có! Anh ta nên quay lại. Chỉ có một buồng trống duy nhất, và đối thủ đã sử dụng nó. Điều đó có nghĩa là buồng tiếp theo chắc chắn có đạn. Nếu các buồng được quay lại, có 1/6 cơ hội nó có thể rơi vào buồng trống.
ChatGPT bắt đầu khá mạnh mẽ khi đề xuất đối thủ nên quay lại, nhưng sau đó lại làm rối tung phép toán. Nó tuyên bố không chính xác rằng có 5/6 cơ hội viên đạn tiếp theo sẽ gây tử vong nếu các buồng không được quay, và sau đó lập luận rằng tỷ lệ cược là như nhau bất kể có quay hay không. Cuối cùng, nó tự mâu thuẫn.
Hình ảnh ChatGPT đưa ra phân tích xác suất sai trong câu đố Russian roulette, cảnh báo về "ảo giác AI".
Bạn có thể sử dụng ChatGPT như một nhà phân tích dữ liệu để tính toán xác suất phức tạp, nhưng như những câu đố này cho thấy, nó có thể vấp ngã ngay cả với logic cơ bản. Trong mỗi trường hợp, sai lầm của AI rất dễ nhận thấy vì chúng ta đã biết câu trả lời. ChatGPT là một “nghệ nhân ngôn từ” bậc thầy. Các phản hồi của nó tự tin và được trình bày rõ ràng đến mức ngay cả một câu trả lời sai cũng có thể trở nên rất thuyết phục. Nếu bạn không biết nó sai, bạn có thể trở thành nạn nhân của ảo giác AI (AI hallucination).
Ghi chú: Các câu đố này được tổng hợp bởi một nhóm các nhà nghiên cứu từ GenAI và được công bố trên arXiv (arxiv.org/html/2405.19616v1).
Kết Luận: Sử Dụng ChatGPT Thông Minh Hơn Với Sự Hiểu Biết Về Giới Hạn
ChatGPT thực sự xuất sắc theo nhiều cách, nhưng những ví dụ trên là lời nhắc nhở quan trọng về giới hạn của nó. AI không “suy nghĩ” như con người; nó tái tạo các mẫu dữ liệu đã được học. Khi bạn hỏi nó những câu hỏi như trên, nó dựa vào cùng một mẫu và có thể bị mắc kẹt trong vòng lặp của sự tự tin thái quá.
Tổng kết lại, các hạn chế nổi bật của ChatGPT bao gồm: thiếu tư duy logic thực sự, khả năng suy luận không gian kém, sự phụ thuộc vào các mẫu dữ liệu đã học dẫn đến bỏ qua ngữ cảnh quan trọng và đôi khi mắc lỗi tính toán xác suất cơ bản. Những điểm yếu này không làm giảm giá trị của AI, mà ngược lại, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách sử dụng nó hiệu quả.
Vì vậy, hãy sử dụng ChatGPT như một công cụ hỗ trợ mạnh mẽ, không phải là một chỗ dựa hoàn toàn thay thế cho tư duy và sự phán đoán của con người. Nó là công cụ tuyệt vời để động não ý tưởng và tóm tắt thông tin, nhưng đừng bao giờ coi nó là người thay thế cho trí tuệ thông thường hay khả năng suy luận phản biện của chính bạn. Hãy luôn kiểm tra lại thông tin, đặc biệt là trong các lĩnh vực đòi hỏi độ chính xác cao.
Bạn có muốn khám phá thêm những phân tích chuyên sâu khác về công nghệ và trí tuệ nhân tạo? Hãy truy cập thêm các bài viết của diemhencongnghe.com để cập nhật những kiến thức công nghệ mới nhất và nâng cao hiểu biết của mình về thế giới số!
