Trong suốt những năm qua, hệ điều hành Windows đã trải qua vô vàn thay đổi và nâng cấp đáng kể, từ giao diện người dùng hiện đại đến việc tích hợp các tính năng công nghệ tiên tiến. Tuy nhiên, giữa dòng chảy không ngừng của sự phát triển, một số công cụ Windows cổ điển vẫn giữ vững vị thế và giá trị của mình. Chúng không chỉ là những “di tích” của quá khứ mà còn là những tiện ích tích hợp sẵn cực kỳ hữu ích, phục vụ hiệu quả cho nhiều tác vụ quan trọng, từ việc theo dõi hiệu suất hệ thống cho đến các tùy chỉnh nhanh chóng. Dù bạn đang sử dụng Windows 10 hay đã nâng cấp lên Windows 11, việc nắm vững và tận dụng các công cụ này sẽ giúp bạn quản lý máy tính hiệu quả hơn, đảm bảo hệ thống luôn hoạt động trơn tru và ổn định. Bài viết này của Diễm Hẹn Công Nghệ sẽ khám phá 9 tiện ích “già nhưng gân” mà mọi người dùng Windows nên biết và thành thạo.
1. Disk Cleanup (Dọn Dẹp Ổ Đĩa)
Windows 11 cung cấp khả năng dọn dẹp các tệp tạm thời ngay từ ứng dụng Cài đặt và bạn thậm chí có thể bật Storage Sense để tự động hóa các tác vụ dọn dẹp, giúp giải phóng dung lượng ổ đĩa và ngăn chặn tình trạng đầy bộ nhớ. Mặc dù vậy, Disk Cleanup vẫn là một công cụ được nhiều người lựa chọn bởi giao diện đơn giản và trực quan.
Công cụ Disk Cleanup cung cấp một cái nhìn chi tiết về những gì đang chiếm dụng không gian trên ổ đĩa của bạn, bao gồm các tệp tạm thời, nhật ký lỗi hệ thống, hình thu nhỏ (thumbnails) và nhiều loại dữ liệu khác. Mỗi mục đều đi kèm với một mô tả ngắn gọn, giúp bạn luôn biết chính xác mình sắp xóa những gì. Bạn thậm chí có thể sử dụng công cụ này để xóa tất cả các điểm khôi phục (restore points) cũ, chỉ giữ lại điểm gần nhất. Nhìn chung, đây là một cách tuyệt vời để giải phóng không gian lưu trữ mà không lo xóa nhầm bất kỳ dữ liệu quan trọng nào.
Công cụ Disk Cleanup trên Windows hiển thị các loại tệp có thể dọn dẹp để giải phóng dung lượng ổ đĩa.
2. File History (Lịch Sử Tệp)
Có rất nhiều cách để sao lưu dữ liệu trên máy tính Windows, nhưng nếu bạn không cần một bản sao lưu toàn bộ hệ thống hay giải pháp lưu trữ đám mây phức tạp, File History sẽ cung cấp một giải pháp đơn giản hơn. Công cụ này tự động lưu các bản sao của tệp từ các vị trí quan trọng như thư viện, màn hình nền, danh bạ và mục yêu thích của bạn vào một ổ đĩa ngoài hoặc vị trí mạng.
Không giống như các dịch vụ đồng bộ hóa đám mây cập nhật theo thời gian thực, File History chạy theo các khoảng thời gian đã định. Điều này giúp nó nhẹ hơn về tài nguyên hệ thống nhưng vẫn mang lại sự an tâm. Bạn có thể loại trừ các thư mục không muốn sao lưu, thêm các thư mục khác và thậm chí tinh chỉnh tần suất tạo bản sao lưu. Sau đó, nếu bạn vô tình xóa tệp hoặc ghi đè một nội dung quan trọng, bạn có thể dễ dàng khôi phục phiên bản trước đó bằng File History.
Giao diện File History trong Windows, hiển thị cách khôi phục một tệp PowerPoint về phiên bản trước đó để bảo vệ dữ liệu.
3. Quick Assist (Hỗ Trợ Nhanh)
Quick Assist là một công cụ Windows hữu ích mà có thể bạn không cần dùng hằng ngày, nhưng khi cần, bạn sẽ rất vui vì nó được tích hợp sẵn. Nó cực kỳ đơn giản để sử dụng: khi một người bạn, thành viên gia đình hoặc đồng nghiệp cần giúp đỡ với máy tính của họ, bạn có thể dùng Quick Assist để dễ dàng kết nối với thiết bị Windows của họ và cung cấp hỗ trợ trực tiếp.
Vì được tích hợp sẵn trong Windows, bạn không cần tải xuống hoặc cài đặt các công cụ điều khiển máy tính từ xa của bên thứ ba như AnyDesk hay TeamViewer. Cả bạn và người cần giúp đỡ chỉ cần khởi chạy Quick Assist, nhập mã bảo mật và bắt đầu trong vài giây. Người hỗ trợ chọn “Giúp ai đó” để tạo mã bảo mật, trong khi người kia nhập mã đó vào mục “Nhận trợ giúp”. Khi đã kết nối, người hỗ trợ có thể kiểm soát máy tính của người kia và sử dụng các công cụ như con trỏ laser, chú thích và trò chuyện để hướng dẫn giải quyết vấn đề.
Ứng dụng Quick Assist trên Windows 11 với tùy chọn "Giúp ai đó" và "Nhận trợ giúp", cho phép kết nối và hỗ trợ máy tính từ xa.
4. Character Map (Bản Đồ Ký Tự)
Bàn phím của bạn có lẽ đã có đủ các chữ cái, số và một vài biểu tượng cơ bản. Nhưng còn những ký tự đặc biệt mà bạn đôi khi cần, như ©, ™, hoặc œ thì sao? Nếu may mắn, ứng dụng hoặc trang web bạn đang sử dụng có thể bao gồm một công cụ cho phép bạn chèn chúng. Nhưng nếu không, bạn có thể sử dụng Character Map để tìm chính xác những gì mình cần.
Bạn có thể mở công cụ này bằng menu tìm kiếm của Windows. Sau đó, chọn một phông chữ, cuộn qua lưới các ký tự và nhấp đúp vào những ký tự bạn muốn sử dụng. Chúng sẽ xuất hiện trong một hộp văn bản, nơi bạn có thể sao chép vào bộ nhớ đệm và dán vào bất cứ đâu bạn muốn. Nó đặc biệt tiện dụng khi bạn làm việc với các tài liệu kỹ thuật, văn bản sáng tạo hoặc nội dung đa ngôn ngữ. Nếu không muốn mở Character Map mỗi lần, bạn có thể sử dụng các mã Alt Windows để chèn ký tự đặc biệt nhanh hơn nữa.
Ứng dụng Character Map trên Windows 11 hiển thị bảng các ký tự đặc biệt, cho phép người dùng chọn và sao chép để sử dụng.
5. Resource Monitor (Giám Sát Tài Nguyên)
Nếu máy tính của bạn đột nhiên chạy chậm và bạn không chắc tại sao, Resource Monitor là công cụ bạn cần tìm đến. Trong khi Task Manager cung cấp một cái nhìn tổng quan nhanh, Resource Monitor đi sâu hơn nhiều và cho phép bạn theo dõi mức sử dụng hệ thống theo thời gian thực.
Bạn có thể thấy chính xác mỗi tiến trình đang sử dụng bao nhiêu tài nguyên CPU, bộ nhớ (RAM), ổ đĩa và mạng. Chuyển đổi giữa các tab để xác định ứng dụng nào đang sử dụng nhiều tài nguyên nhất, phát hiện các tiến trình nền không cần thiết hoặc theo dõi hoạt động mạng nếu có điều gì đó bất thường. Ví dụ, bạn có thể sử dụng tab “Bộ nhớ” để xem chính xác lượng RAM mà mỗi tiến trình đang sử dụng và phát hiện các vấn đề rò rỉ bộ nhớ tiềm ẩn. Và nếu các tệp của bạn mất mãi mới mở hoặc lưu, tab “Đĩa” có thể giúp bạn xác định tiến trình nào đang gây áp lực lên ổ đĩa lưu trữ.
Giao diện Resource Monitor trên Windows 11 hiển thị mức sử dụng mạng, phân tích tài nguyên CPU, bộ nhớ và ổ đĩa của các tiến trình đang chạy.
6. Windows Reliability Monitor (Giám Sát Độ Tin Cậy)
Reliability Monitor có thể không nổi tiếng bằng Task Manager hay Performance Monitor, nhưng nó lại vô cùng hữu ích. Nếu bạn từng muốn có một bản báo cáo sức khỏe nhanh cho PC của mình, đây chính là công cụ bạn nên sử dụng.
Reliability Monitor cung cấp một dòng thời gian trực quan, rõ ràng về độ ổn định của hệ thống bạn. Nó hiển thị biểu đồ hàng ngày theo dõi tình trạng hệ thống, làm nổi bật các sự kiện quan trọng, cảnh báo và cập nhật thành công bằng các biểu tượng dễ hiểu. Bạn có thể nhấp vào bất kỳ điểm nào trên dòng thời gian để xem chính xác điều gì đã xảy ra vào ngày đó. Ngoài ra, mỗi ngày được đánh dấu trên biểu đồ với chỉ số ổn định từ 1 đến 10 để cung cấp cho bạn cái nhìn nhanh về mức độ trơn tru của máy tính.
Cửa sổ Reliability Monitor trong Windows 11, hiển thị biểu đồ thời gian về độ ổn định của hệ thống với các sự kiện quan trọng được đánh dấu.
7. Photos Legacy (Ứng Dụng Ảnh Phiên Bản Cũ)
Ứng dụng Photos mới trong Windows 11 đi kèm với một số tính năng ấn tượng, như nhận dạng văn bản OCR, đồng bộ hóa iCloud và thậm chí các công cụ hỗ trợ AI như xóa tạo sinh. Nhưng Microsoft vẫn giữ lại ứng dụng Photos cũ, và có một vài lý do chính đáng để sử dụng nó.
Đầu tiên, nó ít gây phân tâm hơn vì không bao gồm bất kỳ tính năng nâng cao nào có trong ứng dụng Photos mới. Thứ hai, nó cung cấp một trình chỉnh sửa video cơ bản tích hợp sẵn cho phép bạn cắt, tách và kết hợp các clip, cũng như thêm bộ lọc, hiệu ứng và nhạc nền. Nó không phải là công cụ thay thế cho các phần mềm chỉnh sửa video chuyên nghiệp, nhưng đối với các chỉnh sửa cơ bản, nó hoàn toàn có thể hoàn thành công việc. Không giống như các công cụ khác trong danh sách này, Photos Legacy không được cài đặt sẵn trên Windows 11. Để sử dụng, bạn cần tải xuống từ menu cài đặt trong ứng dụng Photos mới (dưới mục “Photos Legacy”) hoặc trực tiếp từ Microsoft Store.
Thẻ chỉnh sửa video trong ứng dụng Windows Photos Legacy, cho phép cắt, ghép và thêm hiệu ứng cơ bản cho video.
8. Windows Media Player Legacy (Trình Phát Đa Phương Tiện Cũ)
Trước khi danh sách nhạc Spotify và các luồng YouTube chiếm lĩnh thị trường, Windows Media Player là cách để thưởng thức âm nhạc và video trên PC. Và trong khi Microsoft đã giới thiệu một Media Player mới, hiện đại hơn trong Windows 11, phiên bản cổ điển Windows Media Player Legacy vẫn còn hiện diện.
Phiên bản cũ này tập trung vào tốc độ, sự đơn giản và tính quen thuộc. Một trong những lợi thế lớn nhất của nó là khả năng tương thích; nó hỗ trợ nhiều định dạng tệp và codec cũ mà ứng dụng mới có thể gặp khó khăn. Vì vậy, nếu bạn có một bộ sưu tập các tệp âm thanh cổ điển hoặc định dạng đặc biệt, rất có thể trình phát này có thể xử lý chúng một cách dễ dàng. Ứng dụng cũng hỗ trợ các tính năng cổ điển như hiển thị trực quan (visualizations), trích xuất CD (CD ripping), quản lý danh sách phát và thậm chí ghi đĩa CD âm thanh.
Ứng dụng Windows Media Player Legacy trên Windows 11, thể hiện giao diện cổ điển để phát nhạc và video, hỗ trợ nhiều định dạng cũ.
9. Control Panel (Bảng Điều Khiển)
Nếu có một công cụ kế thừa mà những người dùng Windows chuyên nghiệp vẫn yêu thích, đó chính là Control Panel. Chắc chắn, ứng dụng Cài đặt (Settings app) hiện đã bao gồm hầu hết các tính năng cần thiết, nhưng nó vẫn chưa phải là một sự thay thế hoàn chỉnh.
Một lý do khiến mọi người tiếp tục tìm đến Control Panel là sự đơn giản và trực quan của nó. Trong khi ứng dụng Cài đặt có giao diện hiện đại, bạn thường sẽ phải đào sâu qua các menu chỉ để tinh chỉnh một thứ đơn giản, như thay đổi cài đặt bộ điều hợp mạng hoặc điều chỉnh thiết bị âm thanh của bạn. Trên thực tế, đối với nhiều tác vụ nâng cao, như quản lý tùy chọn nguồn (power options), truy cập File History hoặc khởi chạy System Restore, Windows vẫn chuyển hướng bạn trở lại Control Panel. Đó là lý do tại sao, đối với nhiều người, việc sử dụng Control Panel ngay từ đầu là hợp lý hơn.
Cửa sổ Control Panel hiển thị tất cả các mục cài đặt hệ thống trên Windows 11, cung cấp quyền truy cập toàn diện vào các tùy chỉnh nâng cao.
Hầu hết các công cụ này vẫn tồn tại trong Windows không phải vì sự hoài niệm, mà vì chúng vẫn tiếp tục hoàn thành tốt công việc. Bạn có thể không sử dụng chúng thường xuyên như File Explorer hoặc Command Prompt, vì vậy chúng rất dễ bị bỏ qua – nhưng việc biết chúng ở đâu và cách sử dụng chúng có thể tạo ra sự khác biệt lớn khi bạn cần. Tất cả những gì bạn phải làm là tìm kiếm chúng trong thanh tìm kiếm của Windows để khám phá và tận dụng tối đa tiềm năng của hệ điều hành của bạn.
